अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस २०२५: नेपालको आर्थिक वृद्धिमा महिलाको योगदान, अवसर, चुनौती र अवहेलना

हरेक वर्ष मार्च ८ मा मनाइने अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसले महिला अधिकार, समानता, र उपलब्धिहरूलाई सम्मान गर्ने अवसर प्रदान गर्छ। २०२५ को नारा “हरेक महिलालाई सशक्त बनाऔं: समानता, प्रगति, समावेशीकरण” ले महिलाहरूको सुरक्षा, समान अवसर, र गरिमामय जीवन सुनिश्चित गर्न आवश्यक पहलहरूको महत्त्व झल्काउँछ।

नेपाली महिलाहरूको वैदेशिक रोजगारी र तिनको योगदान

नेपालबाट हरेक वर्ष लाखौं नेपाली महिला रोजगारीका लागि विदेश जान्छन्। परिवारको आर्थिक भविष्य उज्ज्वल बनाउन उनीहरूले ठूलो भूमिका खेलिरहेका छन्। तर, धेरै महिला कामदारले हिंसा, शोषण, र दुर्व्यवहार भोग्नुपरेको कटु यथार्थ छ। विशेषगरी मध्यपूर्व, मलेसिया, र खाडी मुलुकहरूमा घरेलु कामदार, कारखाना श्रमिक, र सेवा क्षेत्रमा कार्यरत महिलाहरूले यौन हिंसा, मानसिक तनाव, र शारीरिक शोषणको सामना गरिरहेका छन्।

धेरैजसो घरेलु महिला कामदारहरूलाई घरका मालिक, सुपरभाइजर, वा सहकर्मीहरूबाट यौन दुर्व्यवहार भोग्नुपरेको छ। कतिपय महिलाहरू मालिक वा एजेन्टद्वारा बन्धक बनाइन्छन्, धम्क्याइन्छन्, वा जबरजस्ती श्रम गर्न बाध्य पारिन्छन्। कार्यस्थलमा उनीहरूले लामो समयसम्म काम गर्नुपर्ने, स्वास्थ्य सेवाबाट बञ्चित गरिने, पारिश्रमिक नदिइने, वा श्रम सम्झौताको उल्लङ्घन गरिँदा पनि गुनासो गर्ने ठाउँ पाउँदैनन्।

नेपालभित्रै कार्यस्थलमा महिलामाथि हुने हिंसा

नेपालमा संगठित क्षेत्रमा कार्यरत महिलाहरूले भोग्ने कार्यस्थल हिंसाका घटनाहरू पनि समय–समयमा बाहिर आउने गरेका छन्। बैंक, निजी कम्पनी, सरकारी कार्यालयजस्ता प्रतिष्ठित संस्थाहरूमा समेत महिला कर्मचारीहरूले उच्च अधिकारीहरूबाट असभ्य व्यवहार सहनुपरेका घटनाहरू सार्वजनिक भएका छन्। कतिपय महिलाहरू यौन उत्पीडनको उजुरी गर्दा जागिर गुमाउने डरले मौन बस्न बाध्य हुन्छन्।

महिलाहरूको श्रम र आर्थिक भूमिकाको अवमूल्यन

नेपालको कुल श्रमशक्तिको ठूलो हिस्सा महिलाले ओगटेका छन्, तर उनीहरूको श्रमलाई अझै औपचारिक रूपमा गणना गर्ने क्रम न्यून छ। वैदेशिक रोजगारीमा गएका महिलाहरूले पठाउने रेमिट्यान्स नेपालको अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड बनेको छ। कृषि, लघु उद्यम, बैंकिङ, स्वास्थ्य, शिक्षा, पर्यटनजस्ता सेवा क्षेत्रमा महिलाहरूको संलग्नता बढ्दो छ।

• कृषि क्षेत्र: ८०% भन्दा बढी महिला कृषिमा संलग्न छन्, तर स्वामित्व र वित्तीय पहुँच कम छ।
• लघु तथा घरेलु उद्योग: हस्तकला, ढाका कपडा, धूप उत्पादन जस्ता क्षेत्रमा महिलाहरूको योगदान महत्वपूर्ण छ।
• सेवा क्षेत्र: शिक्षामा ४०% भन्दा बढी महिला संलग्न छन्। स्वास्थ्य, बैंकिङ, पर्यटनमा समेत महिलाहरूको भूमिका बढ्दै गएको छ।

निष्कर्ष

महिलाहरू नेपालको हरेक आर्थिक क्षेत्रका महत्वपूर्ण स्तम्भ हुन्। उनीहरूको श्रम नेपाललाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाइरहे पनि, तिनीहरूलाई अझै उचित तलब, सामाजिक सुरक्षा, र सुरक्षित कार्यस्थलको अभाव छ। नेपालको समृद्धिको यात्रामा महिलाहरूको योगदानलाई सम्मान गर्दै, उनीहरूको श्रमको उचित मूल्यांकन गर्न प्रभावकारी नीति र संरचना आवश्यक छ।